Hoe drie ego's Frankrijk in een diepe politieke crisis storten

Vaak wijst men naar de tripolarisation – de opdeling van het Franse politieke landschap in drie grote blokken, waarvan geen enkele een meerderheid heeft. Toch leidt zo’n fragmentatie in andere landen - bijvoorbeeld Nederland - niet tot voortdurende crisis. Partijen gaan er om de tafel en komen tot een compromis.

Waarom lukt dit in Frankrijk dan niet?

Een weinig florissant antwoord: de persoonlijke ambities van drie kopstukken uit de Franse politiek. Het beklaagdenbankje: de radicaal-linkse leider Jean-Luc Mélenchon, chef van extreemrechts Marine Le Pen, en president Emmanuel Macron.

Coupable Nr. 1: President Macron

Als Macron in 2017 aantreedt, wordt hij gevierd als dé president die Frankrijk zou moderniseren. Als snel ontstaat echter kritiek op zijn verticale manier van regeren. Insiders beschrijven hem als een leider die altijd overtuigd is van zijn eigen gelijk en hierdoor veel besluiten zonder overleg neemt.

In de praktijk leidt dit ertoe dat veel Fransen hem zien als een hautaine betweter die niet luistert naar de burger. In 2019 culmineerde dit al in de uitbarsting van de Gilets Jaunes: maandenlang ligt Frankrijk plat door gigantische protesten tegen zijn beleid. Hoewel hij via burgerfora beterschap belooft, zwelt sinds 2022 de kritiek weer aan door het herhaaldelijk gebruik van grondwetsartikel 49.3, waarmee hij o.a. de pensioenleeftijd verhoogt zonder parlementaire stemming. Dit maakt hem zelfs één van de impopulairste presidenten die Fankrijk ooit gehad heeft.

De onberekenbaarheid van Macron bereikt een nieuw hoogtepunt in juni, als hij - zonder enige overleg - de Assemblée Nationale ontbindt. Nadat de extreemrechtse RN als grootste uit de Europese verkiezingen kwam, hoopte hij te kunnen profiteren van een anti-RN-golf. Een verkeerde inschatting, zo blijkt: niet Macron maar het linkse blok NFP wint de verkiezingen.

Traditiegetrouw zou NFP in dit scenario de premier leveren. Maar Macron weigert, uit angst dat het NFP zou tornen aan zijn zwaarbevochten hervormingen. In plaats daarvan wijst hij de centrumrechtse Michel Barnier aan, die al na 3 maanden wordt weggestemd.

Een linkse premier aanstellen en accepteren dat hij zijn hand heeft overspeelt, blijft echter hors de question: zijn politieke erfenis móet en zal behouden worden.

Coupable Nr. 2: Jean-Luc Mélenchon

Toch zijn er kanttekeningen te plaatsen. Zo zijn bij het antreden van premier Barnier meerdere pogingen ondernemen om linkse kopstukken in de regering te krijgen. Tevergeefs: Jean-Luc Mélenchon weigerde elke samenwerking. Volgens hem zou het NFP “het volledige programma, en niets anders dan het volledige programma” uitvoeren. Compromissen staat gelijk aan het verloochenen van principes, aldus de leider van radicaal links.

Met deze alles-of-niets houding torpedeerde Mélenchon zelf iedere mogelijkheid tot linkse deelname aan de regering. Achter deze houding schuilt vooral een electoraal motief: als prominent gezicht op de linkervleugel maakt hij goede kans om de volgende presidentsverkiezingen te winnen (vooral in een duel met Le Pen). Maar Macrons termijn loopt pas af in 2027, wat andere linkse partijen tijd geeft om rivalen naar voren te schuiven.

Mélenchon lijkt dan ook uit op één ding: de politieke crisis in Frankrijk zo groot maken dat er vervroegd presidentsverkiezingen komen. En hoe doe je dat? Barnier beschuldigen van samenwerking met extreemrechts. Dat Barnier juist door Mélenchon geen andere keus had dan gedoogsteun zoeken bij Marine Le Pen werd strategisch vergeten.

Coupable nr. 3: Marine Le Pen

Naast Mélenchon, loopt een ander kopstuk al jarenlang rond met presidentiële ambities: Marine Le Pen. Maar in tegenstelling tot haar extreem-linkse collega koos zij aanvankelijk een andere strategie: het normaliseren van haar profiel. Door constructief te zijn en verantwoordelijkheid te nemen, wilde ze zich presidentwaardig tonen. Mede hierom verleende ze gedoogsteun aan Barnier in ruil voor beleidsconcessies.

Tot november 2024 althans. Want die maand wordt bekend dat Le Pen 5 jaar cel en onverkiesbaarheid riskeert vanwege de verduistering van EU-gelden. Haar strategie van normalisering kan de prullenbak in.

Toch is er een uitweg: de definitieve uitspraak komt pas op 31 maart 2025. Kortom drie maanden om het politieke speelveld van Frankrijk om te gooien en aan te sturen op vervroegde presidentsverkiezingen. Begin december valt dan ook de regering-Barnier, dankzij een ongekende samenwerking tussen uitgerekend Mélenchon en Le Pen.

Op X schrijft Le Pen dat de Franse president drie opties heeft in een politieke crisis: een nieuwe premier, nieuwe verkiezingen (die pas vanaf juli 2025 mogelijk zijn), of … aftreden.

Presidentsverkiezingen in 2025?

Macron snapt de hint van Le Pen en maakt direct duidelijk maakt dat hij hoe dan ook tot 2027 blijft zitten. Desondanks lijkt de kans groot dat de roep om zijn aftreden in 2025 zal toenemen.

Zo ligt de president momenteel onder vuur vanwege homofobe en racistische uitlatingen die aan hem toegedicht worden door krant Le Monde. Macron zou premier Attal intern “petit pédé” genoemd hebben, en gesteld hebben dat de Franse ziekenhuizen “vol liggen met Mamadous” uit Afrika.

Het Elysée ontkent vurig en Le Monde leverde bewijs noch bron voor de uitspraken. In Mayotte gaat Macron echter op camera over de schreef: in een verhitte discussie met een inwoner roept hij boos dat Mayotte zonder Frankrijk “1000 keer erger in de shit zou zitten”.

Reken maar dat deze woorden Macron zullen blijven achtervolgen.

Daarbij lijkt François Bayrou geen lang leven beschoren: de kersverse premier oogstte al in zijn eerste week een storm van kritiek, nadat hij het bijzitten van de gemeenteraadsvergadering van Pau belangrijker vond dan een crisisoverleg over het overzeese departement Mayotte, dat zojuist door orkaan Chido werd verpulverd.

De politieke crisis in Frankrijk lijkt kortom verre van voorbij. En “la petite musique de la démission” gaat daardoor steeds harder spelen.